Очекувани критични настани кои веројатно ќе поттикнат дезинформациски наративи во ноември 2025 г., идентификувани во текот на октомври
Дезинформациите сè уште претставуваат доминантен предизвик во Западен Балкан: штетните кампањи, насочени кон клучни настани, имаат цел да ги продлабочат поделбите, да ја поткопаат довербата во демократските институции и да ја разнишаат поддршката за евроатлантската интеграција.
Фондација Метаморфозис како дел од проектот „Антидезинформациски центар на Западен Балкан“ ви го претставува единаесеттото месечно издание на „Дезинфо радар: следи и предупреди 11.0“ кој претставува дел од алармниот систем за податоци и рано предупредување за закани од дезинформации, базирани на увидите на партнерите од проектот од шесте земји на Западен Балкан. Дезинфо Радарот обезбедува навремено предупредување за очекувани критични настани што може да поттикнат дезинформациски наративи, врз основа на анализа на проценка на ризик добиена од континуирано медиумско мониторирање и од претходното искуство со повторувачки дезинформациски кампањи.
Во најновото издание на месечниот билтен „ДЕЗИНФО РАДАР: Следи и предупреди, бр. 11 (подготвено во октомври 2025)“, издвојуваме некои од очекуваните клучни настани што најверојатно ќе бидат искористени за ширење дезинформации во Западниот Балкан.
Западен Балкан: Се очекува дезинформацискиот наратив „шарена револуција“ да се искористи за дискредитација на протестите и префрлање на одговорноста
По трагичните инциденти како што се уривањето на железничката станица во Нови Сад во Србија и пожарот во дискотеката во Кочани, Северна Македонија, граѓанските протести со барања за правда и одговорност систематски се делегитимизираат преку дезинформацискиот наратив „шарена револуција“. Медиумите поврзани со политичките партии во обете земји ги прикажаа овие движења како заговори оркестрирани од Западот, насочени кон промена на владата, повторувајќи долгорочно проруско наративно известување кое граѓанскиот активизам го поврзува со странско мешање. Со прикажување на студентите, невладините организации и младинските иницијативи како агенти на западните разузнавачки служби, наративот го одвлекува вниманието од вистинските проблеми на корупцијата, одговорноста и институционалното распаѓање, претворајќи го домашното незадоволство во геополитички конфликт.
Овој наратив подоцна се прошири регионално, при што дезинформациските мрежи во Босна и Херцеговина ги засилија сличните тврдења. Српските провладини медиуми ги обвинија проверувачите на факти и независните новинари дека учествуваат во „западен заговор“ и дека го потиснуваат „патриотскиот“ медиумски простор. Дезинформациските актери ги засилија овие тврдења со цел да го дискредитираат независното новинарство и да ја усогласат јавната перцепција со проруските наративи, прикажувајќи го Западот како главен извор на немири и манипулација. Како што се приближува годишнината од трагедијата во Нови Сад, се очекува овие наративи да се зајакнат, прикажувајќи ги протестите како закана за националната стабилност и дополнително поттикнувајќи антизападни ставови. Се предвидува манипулација со информации со цел делегитимизација на граѓанските движења, намалување на јавната мобилизација и претставување на демократскиот активизам како странско мешање, со што јавната перцепција се усогласува со интересите на авторитарните структури.
Албанија: Дезинформациските закани ги опкружуваат претстојните локални избори во Тирана и реформската агенда на ЕУ
Се очекува информациската средина во Албанија да биде под влијание на претстојните делумни локални избори во земјата, особено во Тирана, која се очекува да стане главно жариште за манипулација со информации и дезинформации. Збунетоста околу правните и процедуралните аспекти на изборите, произлезена од разрешувањето и тековниот судски процес против поранешниот градоначалник Ерион Велиај и нејасната улога на Уставниот суд, веќе создала простор за лажни наративи. Конкурентните политички актери се очекува да го прикажат процесот или како нормална демократска постапка или како противуставна манипулација. Како што интензивно се приближуваат изборите на 9 ноември, дезинформациите веројатно ќе се множат преку медиуми со партиски наклонетости, анонимни портали и канали на социјалните мрежи, со цел да се дискредитираат противниците, наместо да се информираат граѓаните. Ова искривување на јавниот дискурс ја загрозува довербата во изборниот интегритет, клучен столб во процесот на интеграција на Албанија во ЕУ.
Се очекува конкурентните наративи, кои едната страна ја прикажуваат како херои во одбрана на демократијата, а другата како корумпирани злосторници, да доминираат во јавната информациска средина, оставајќи ги граѓаните изложени на емотивно обоена и погрешна содржина. Ехо-коморите во медиумите и политички ориентираните коментатори се очекува да ги засилуваат непотврдените тврдења, прикривајќи ги вистинските дискусии за политики и обликувајќи го однесувањето на гласачите преку манипулација наместо информиран избор. Манипулациите со информации и дезинформациите кои ја користат регионалната позиција на Албанија, како обвинувањата дека владините функционери се „преблиски до Србија“ или дека не се лојални на Косово, исто така се очекува да се појават, дополнително поларизирајќи го јавното мислење. На крај, овој изборен циклус ризикува да ја продлабочи недовербата во институциите и да ја поткопа демократската култура во земја која веќе се соочува со критични реформи на својот пат кон Европската Унија.
Босна и Херцеговина: Претседавањето на Русија со Советот за безбедност на ОН се очекува да поттикне дезинформации за Дејтонскиот договор, попречувајќи ја интеграцијата на земјата во ЕУ и НАТО
Јавниот дискурс во Босна и Херцеговина се очекува да биде сериозно погоден од претседавањето на Русија со Советот за безбедност на ОН (СБ на ОН), што веќе ја обнови манипулацијата со информации и кампањите на дезинформации преку манипулативни наративи околу Дејтонскиот мировен договор (ДМД). Декларираната намера на Москва да го „преразгледа“ договорот, прикажана како заштита на правата на Србите во Република Српска, се очекува да служи како геополитички инструмент за саботирање на евроатлантската траекторија на БиХ. Дезинформациите кои ги искористуваат одредбите на ДМД обично се појавуваат повторно во вакви политички напнати моменти, лажно тврдејќи дека Уставот на БиХ забранува постоење на државни институции како што се судството или безбедносните агенции. Овие наративи имаат за цел да ги оправдаат повиците за „враќање на оригиналниот ДМД“, ефективно уривајќи ги клучните државни власти и ослабувајќи го суверенитетот на БиХ. Руски функционери јавно тврделе дека западното „мешање“ во БиХ предизвикува институционален „колапс“, усогласувајќи се со локалниот сецесионистички дискурс и зајакнувајќи анти-НАТО и анти-ЕУ пораки на Западен Балкан.
Овој дезинформациски наратив е создаден да ја поларизира мултиетничката заедница на БиХ, да ја поткопа довербата во државните институции и да ги поттикне националистичките чувства. Промовирајќи лажна претстава дека реформите, кои се клучни за интеграција во ЕУ и НАТО, ги кршат одредбите на ДМД, авторитарните актери се обидуваат да го замрзнат процесот на пристапување на БиХ и да го зајакнат антидемократското влијание во регионот. Манипулацијата со толкувањето на Уставот, во комбинација со историски ревизионизам и теории на заговор кои ја прикажуваат западната интервенција како „странска окупација“, создаваат страв од обновување на конфликтот и го еродираат повоеното помирување. Таквите наративи не само што ја дестабилизираат БиХ внатрешно, туку претставуваат и закана за регионалната стабилност, поттикнувајќи сецесионистички тенденции и отежнувајќи ја дипломатската ангажираност на Западот.
Косово: Се очекува застојот во парламентот да предизвика ново ширење на поларизирачки дезинформации и манипулации со информации
Информациската средина во Косово се соочува со критичен тест на демократската отпорност, бидејќи спорот кој произлегува од инсистирањето на Српска листа за ексклузивни права на застапување веќе е искористен од политички и медиумски актери со цел да се прикаже Косово како нестабилно, недемократско и неспособно да ги штити правата на малцинствата. Се очекува српските провладини медиуми да ги засилуваат наративите кои ги прикажуваат институциите на Косово како дискриминаторски и владата како непријателска кон Србите, додека истовремено ги дискредитираат евроатлантските амбиции на Косово, прикажувајќи ги западните партнери како соучесници во „двојни стандарди“. Овие тврдења ризикуваат да ја продлабочат поларизацијата меѓу заедниците, да ја поткопаат легитимноста на демократските институции и да ја ослабат јавната доверба за време на клучен политички период.
Се очекува манипулациите со информации и дезинформациските наративи да бидат насочени кон локалната албанска и српска публика, преку манипулативни прикази кои го прикажуваат Уставниот суд како политички компромитиран или наклонет кон Белград, со што се поттикнува незадоволство од институционалниот интегритет. Истовремено, преку координирани медиумски кампањи кои нагласуваат наводна маргинализација, се зајакнува чувството на жртвеност и отуѓеност од институциите. Прекуграничното засилување на ваквите наративи од страна на медиуми поврзани со Србија, поддржани од регионални таблоиди и онлајн ехо-комори, се предвидува дека ќе има за цел да го дестабилизира Косово внатрешно, додека на меѓународно ниво се прикажува како „пропадната демократија“. Од тие причини, овој момент, не претставува само внатрешен уставен тест, туку и стратешка ранливост на патот на Косово кон интеграција во ЕУ и НАТО, при што одржувањето на општествената кохезија, меѓуетничката доверба и верба во владеењето на правото се клучни за евроатлантскиот пат.
Црна Гора: Дебатата за двојно државјанство се очекува да биде главен поттикнувач на дезинформации поврзани со процесот на интеграција во ЕУ
Јавната расправа во Црна Гора за реформата на двојно државјанство стана нова невралгична точка за потенцијални дезинформации и странско влијание, поврзувајќи ги прашањата за националниот идентитет, изборниот интегритет и европската интеграција. Предложениот систем на „сина карта“, поддржан од премиерот Спаиќ и потпомогнат од српските провладини партии, има за цел да им овозможи проширени права на црногорските иселеници, со што би се олеснил патот до двојно државјанство. Иако реформата се претставува како мерка за зајакнување на врските со дијаспората, критичарите предупредуваат дека таа може да ја промени политичката и демографската рамнотежа на Црна Гора, овозможувајќи десетици илјади српски државјани — според проценките, околу 150.000 потенцијални гласачи — да учествуваат на изборите во земјата. Ова предизвикува загриженост поради можни надворешни изборни манипулации и ерозија на суверенитетот преку демографско инженерство. Европската комисија веќе предупреди дека ваквите чекори мора внимателно да се координираат со Брисел, нагласувајќи дека секоја еднострана одлука може да го загрози процесот на пристапување на Црна Гора во ЕУ и да создаде нови безбедносни ранливости.
Се очекува дезинформациските наративи околу ова прашање да ја поларизираат јавноста, прикажувајќи ја реформата или како чин на „национално обединување“, или како доказ за „странска инфилтрација“. Српските провладини медиуми веројатно ќе ги засилат тврдењата дека ЕУ го попречува „правото на Црна Гора да се поврзе со својата дијаспора“, додека опозициските гласови може да ја прикажат владата како фактор што ја поткопува националната независност. Таквата средина создава плодна почва за манипулација со информации и дезинформации насочени кон еродирање на довербата на граѓаните во демократските институции и продлабочување на поделбите во општеството по етничка и геополитичка линија. Со оглед на малобројното население на Црна Гора и кревката рамнотежа по изборите, дезинформациите околу дебатата за државјанство може да имаат огромно влијание врз политичката стабилност, со долгорочни последици врз евроатлантската иднина на земјата.
Северна Македонија: Се очекува изборниот дискурс повторно да ги актуелизира евроскептичните дезинформациски наративи и руското влијание, продлабочувајќи ги етничките поделби
Како што Северна Македонија влегува во изборен период, мониторингот открива повторна појава на руски наративи на влијание вградени во политичкиот, религискиот и културниот дискурс. Овие наративи се преплетуваат со локалната евроскептична реторика, со цел да ја еродираат довербата на граѓаните во Европската Унија и да ја позиционираат Русија како морална и геополитичка алтернатива. Проруските политички партии како „Единствена Македонија“ и „Родина“ ги повторуваат наративите кои ја прикажуваат европската интеграција како закана за суверенитетот, додека религиски претставници го засилуваат идеолошкото влијание на Москва — што се гледа и преку присуството на македонски епископи на литургија во Москва, на која се молело за победа на Русија во Украина. Во меѓувреме, симболичните гестови на премиерот кон руски културни дејци го нагласуваат постоењето на канали на „мека моќ“ кои го усложнуваат проевропскиот пат на земјата.
Се очекува дезинформациските кампањи да ја засилат поларизацијата преку искористување на етничките поделби и поттикнување на судири помеѓу македонската и албанската заедница околу прашањето за членството во ЕУ. Пораките кои ја прикажуваат европската интеграција како условена или еднострана ја продлабочуваат недовербата и го одвлекуваат вниманието на јавноста од итните домашни реформи во владеењето, борбата против корупцијата и правосудството. Комбинацијата од националистичка реторика, црковно влијание и евроскептични наративи создава информативна средина погодна за манипулација, каде што изборот меѓу „братство“ и „потчинетост“ се претвора во лажна дихотомија. Таквата динамика не само што го ослабнува институционалниот кредибилитет, туку и ја вградува дезинформацијата во колективната меморија, создавајќи предизвик за демократската отпорност и долгорочната евроатлантска ориентација на Северна Македонија.
Србија: Се очекува кампањите за манипулација со информации да бидат искористени како оружје за да се поткопа довербата и да се оправдаат острите мерки
Информацискиот простор во Србија се наоѓа во политички чувствителен момент, бидејќи се очекува протестите по повод годишнината од падот на надстрешницата на железничката станица во Нови Сад да привлечат огромно внимание од јавноста и да предизвикаат можни немири. Студентските групи продолжуваат со протестите, барајќи одговорност и реформи, додека властите реагираат со засилено присуство на полицијата. Оваа комбинација создава потенцијал за манипулативни наративи, особено од страна на провладини медиуми, насочени кон дискредитирање на демонстрантите и прикажување на граѓанскиот отпор како закана организирана од странски актери. Се очекува таблоидите да пласираат тврдења за „странско финансирање“, обиди за „шарена револуција“ нарекувана и нов „Мајдан“ и „студентски екстремизам“. Овие наративи имаат за цел да ја доведат во прашање легитимноста на протестите, да оправдаат прекумерна употреба на сила и да ја прикажат владата како единствен гарант на редот и стабилноста. Таквата манипулација со информации не само што ја искривува јавната перцепција, туку и ја поткопува довербата во демократските институции, образовниот систем и граѓанското општество.
Поголемиот ризик се протега надвор од самите протести. Со поттикнување на страв и поларизација, оваа манипулација со информации има за цел да ја еродира јавната поддршка за граѓанските движења и да ја зајакне авторитарната контрола. Таа го зацврстува наративот за делегитимизација на институциите, сугерирајќи дека универзитетите, независните медиуми, па дури и студентските организации се корумпирани или политички манипулирани, со што дополнително се ослабува демократската структура на Србија. На меѓународен план, начинот на кој властите ќе ги третираат овие настани ќе биде внимателно следен од ЕУ, бидејќи тоа ја одразува посветеноста на Србија кон основните слободи, одговорноста и владеењето на правото – клучни елементи во процесот на пристапување кон ЕУ. Употребата на медиуми поврзани со државата за потиснување на отпорот и искривување на наративите ги зајакнува перцепциите за демократско назадување и информациска средина контролирана од државата.
—
Дезинфо Радар: следи и предупреди е месечно издание на проектот Антидезинформациски центар на Западен Балкан, дел од алармниот систем за податоци и рано предупредување за закани од дезинформации, врз основа на увидите на партнерите на проектот од шесте земји на Западен Балкан. Дезинфо Радарот обезбедува навремено предупредување за очекувани критични настани што може да поттикнат дезинформациски наративи, базирани на анализа на проценката на ризик од континуирано медиумско мониторирање и од претходното искуство со повторувачки дезинформациски кампањи.
Информациите обезбедени од Дезинфо Радарот се претставени во концизен и лесен за читање формат и се дистрибуираат преку содржинскиот центар antidisinfo.net, преку електронски билтен, како и преку најпопуларните социјални мрежи во регионот.
Прочитајте повеќе во најновото издание (#11) на месечниот билтен „Disinfo Radar: Watch and Warn“.
Raskrinkavanje.me Raskrinkavanje
International and Security Affairs Centre – ISAC
