Недостигот од правни и институционални механизми за заштита на дигиталниот простор на Балканот го прави регионот ранлив на манипулации, дезинформации и странски влијанија. Додека Европската Унија со Законот за дигитални услуги (ДСА) воспоставува јасни правила за поголема транспарентност и одговорност на онлајн платформите, земјите од регионот сè уште немаат слична регулаторна рамка.

Kолективната борба против дезинформации не се однесува само на исправка на невистини. Таа се фокусира на сочувување на нашите демократски општества во кои граѓаните носат одлуки и дебатираат на основа на аргументи. Борбата се фокусира на зајакнување на медиумската писменост на сите нивоа, со што општествата стануваат отпорни на надворешни влијанија и мешања. Денеска, проверката на факти е под напад, а со тоа е нападната и демократијата. Ова беше истакнато на денешната конференцијата насловена како „Заеднички за вистина: Сеопфатен пристап на целото општество кон заштита на демократијата“, која се одржува во Скопје, во организација на Фондацијата „Метаморфозис“, по повод Меѓународниот ден на проверката на факти, 2 Април.

Конференцијата ја отворија Бен Нупнау, заменик-амбасадорот на Делегацијата на Европската унија во Северна Македонија, Стефан Мундгес, координатор во Европската мрежа за стандарди на проверката на факти (ЕФЦСН), како и директорот на Фондацијата „Метаморфозис“, Бардил Јашари.

„Метаморфозис е пример во Македонија и пошироко во борбата против дезинформациите. Вие со вашата работа се борите против поткопувањето на демократските вредности. Во ЕУ имаме механизми за борба против дезинформациите со Законот за дигитални услуги и Законот за слобода на медиумите. Онлајн платформите кои ги имаме се транспарентни и преку нив се шири независното новинарство. Ние сме со вас кога станува збор за поголема зашита на новинарите и проверувачите на факти. Оваа конференција е можност да размениме практики и да ги зајакнеме нашите напори за зачувување на демократијата и на независните медиуми“, истакна Нупнау, заменик-амбасадорот на Делегацијата на Европската унија во земјава.

Стефан Мундгес, координаторот на Европска мрежа за стандарди на проверката на факти (ЕФЦСН) истакна дека задача на сите е да се јакне демократијата и да продолжи борбата против ширење дезинформации.

„Да ве лажат и да ве манипулираат, значи да не сте слободни. Се среќаваме овде во време на криза. Проверката на факти е под напад, а со тоа и демократијата. Овие напади доаѓаат од Истокот, но почнуваат да доаѓаат и од Западот. Политичкиот притисок од САД прави големите американски технолошки компании да се повлечат од борбата против дезинформациите. Програмата на „Мета“ не е совршена, но е најдобра програма за проверка на факти во една голема социјална мрежа. Таа не ја отстранува содржината, туку ја проверува вистинитоста. Околу 95 отсто од корисниците кои ги гледаат тие ознаки не го кликаат постот, оти не сакаат да видат лажна содржина. Ако „Мета“ престане да користи проверка на факти, Европа ќе биде поранлива, а ќе се намалат приходите на проверувачите на факти. „Мета“ не е единствена која се повлекува, туку и „ТикТок“, „Мајкрософт“, „Гугл“, потенцира Мундгес.

Тој додаде дека проверувачите на факти се под удар во Западен Балкан и дека против нив има неосновани рации и истраги и дека ситуацијата не е сјајна. Мундгес го потенцираше упадот на полицијата во канцелариите на граѓанската организација ЦРТА од Србија, која е исто така членка на ЕФЦСН.

„Што можеме да промениме? Проверувачите на факти нема да исчезнат, имаме голем проект, со кој ќе работиме на зајакнување на нашата пан-европска мрежа за сите релевантни чинители, бидејќи работата на проверувачите на факти е бесценета и таа останува да функционира независно од политичко влијание“, додаде Мундгес.

Извршниот директор на Фондацијата „Метаморфозис“ Бардил Јашари, зборуваше за потребата од итно усогласување на регулаторната рамка на балканските земји со принципите на Законот за дигитални услуги.

„Земјите од Западен Балкан сè уште немаат потребни правни, технички и институционални заштитни мерки за заштита на правата на луѓето на Интернет. За разлика од ЕУ, ние немаме корист од заштитата што ја нуди Законот за дигитални услуги, а сепак сите живееме во ист дигитален простор. Ова создава опасен јаз во безбедноста и интегритетот на Интернет во Европа. Затоа бараме итно усогласување на регулаторната рамка на балканските земји со принципите на Законот за дигитални услуги и создавање силна регионална рамка за информациски интегритет“, рече Јашари.

Тој истакна дека граѓаните од Западен Балкан се значително изложени на штетни и нелегални содржини на Интернет и дека дезинформациите се насекаде – се инфилтрираат во политичкиот дискурс, ја поткопуваат довербата и ја искривуваат реалноста.

„Во меѓувреме, платформите за социјални медиуми, посебно т.н. големите онлајн платформи, продолжуваат да профитираат од алгоритмите и ги засилуваат несогласувањата и дезинформациите, иако се во голема мера неодговорни во нашиот регион“, додаде Јашари.

Свое видео обраќање на конференцијата имаше Сорен Либориус, главен советник во Европската служба за надворешно дејствување (ЕЕАЅ).

„Дезинформациите се суштински проблем со кој треба да продолжиме да се справуваме. Во 2015 година, шефовите на земјите членки на ЕУ и владите, се согласија дека нешто мора да се направи во борбата против дезинформациите на Русија. Потоа дојде почетокот на војната во Домбас, па се случија сите активности кои доведоа до денешната агресија и затоа беше одлучено дека треба да се формира тим за борба против тековните напори на Русија за ширење дезинформации. ЕЕАС има јавна платформа, на која ги соопштуваме нашите наоди во јавноста, кои се трендовите кои се присутни, како тие се поврзани со политичките случувања. Изготвивме и наша методологија. На платформата euvsdisinfo.eu, имаме база на податоци, достапна за јавноста, има и примери како руската страна шири дезинформации“, рече Либориус.

Извештајот на ЕЕАС за закани од странска манипулација и мешање во информации, го презентираше аналитичарката на податоци, Киара Паценти, која зборуваше за ФИМИ и за заканата на глобално ниво. Таа истакна дека Украина е главната цел кога станува збор за руски ФИМИ напади, чија цел е ослабување на западните врски, НАТО, ЕУ, Г7.

Целодневната денешна меѓународна конференција, се фокусира на заканите од дезинформации, странски манипулацијии и вмешување (ФИМИ), изборен интегритет, проверка на факти и меѓусекторска соработка. Во Тирана, пак, ќе се одржи вечерен форум „Демократијата е важна – важни се фактите“ организиран од страна на центарот „Фактоје“. Форумот ќе го истакне пејзажот на проверка на факти во Албанија, регионалната соработка и ќе ја одликува новинарската извонредност со наградата Фатос Баџаку.