Presidenti ka vizituar Brigadën e 59-të të Sistemeve Pa pilot

Ky artikull u botua për herë të parë nga Vërtetmatës-i (Maqedonia e Veriut), në kuadër të projektit “Qendra kundër dezinformatave në Ballkanin Perëndimor: ekspozimi i ndikimeve të rrezikshme përmes gazetarisë mbikëqyrëse”.

Rusia ka bërë thirrje në mënyrë të përsëritur për zgjedhje në Ukrainë – dhe së fundmi Shtetet e Bashkuara pas inaugurimit të Donald Trump – duke e quajtur Zelenskin një president të paligjshëm dhe madje një diktator. Thirrjet për zgjedhje dhe dorëheqjen e Zelenskit po përhapen edhe në rrjetet sociale në vendin tonë, ku mbështetësit e Kremlinit po manipulojnë se zgjedhjet mund të mbahen në Ukrainë pavarësisht luftës që ka më shumë se tre vjet që po vazhdon në këtë vend. Edhe përtej çështjeve ligjore (kushtetuta e Ukrainës ndalon mbajtjen e zgjedhjeve ndërkohë që ligji ushtarak është në fuqi), ka pengesa praktike që thjesht do të ishin të pamundura për t’u kapërcyer

Shkruan: Ana Anastasovska

Volodymyr Zelenski u bë president i Ukrainës më 20 maj 2019. Nëse situata në Ukrainë do të ishte paqësore, domethënë, nëse nuk do të kishte pushtim të paprovokuar ushtarak të Ukrainës nga Rusia, atëherë zgjedhjet e reja presidenciale do të mbaheshin në fund të marsit 2024. Por, në gjendje lufte, çdo zgjedhje në Ukrainë është e ndalur, kështu që presidenti dhe Rada Supreme vazhdojnë punën e tyre, dhe për këtë arsye legjitimiteti i tyre nuk ka skaduar, as mandati i Zelenskit.

Presidenti Zelenski po përballet gjithnjë e më shumë me pyetjen: Kur do të organizojë Ukraina zgjedhjet presidenciale që u ndërprenë nga pushtimi rus që filloi më shumë se tre vjet më parë? Përgjigja është e njëjtë – zgjedhjet do të mbahen kur të përfundojë gjendja ushtarake në vend.

Rusia ka bërë thirrje vazhdimisht për zgjedhje në Ukrainë dhe së fundmi, Shtetet e Bashkuara, pas inaugurimit të Donald Trump, duke e quajtur Zelensku një president të paligjshëm dhe madje një diktator, për të cilin shkroi Vërtetmatësi në një analizë më të gjerë.

Thirrjet për zgjedhje dhe dorëheqja e Zelenskit po përhapen edhe në rrjetet sociale në vendin tonë, ku mbështetësit e Kremlinit po manipulojnë se zgjedhjet mund të mbahen në Ukrainë, pavarësisht se vendi ka hyrë në vitin e katërt të luftës.

“Nëse mund të keni koncerte të tilla në Kiev, pse Zelenski nuk mund të mbajë zgjedhje?” thotë një postim që shpërndan një video të të rinjve duke festuar në një klub nate. 

Një postim tjetër, duke analizuar lëvizjet e Putinit, thekson:

Putin me uniformë ushtarake vizitoi Shtabin dhe ushtarët në rajonin e Kurskut! Ndryshe, amerikanët propozuan një paqe urgjente 30-ditore midis Ukrainës dhe Rusisë. Propozimi është një thikë me dy tehe. Pse? Sepse Perëndimi do të vërshojë përsëri Ukrainën me armë + ata me siguri do të sjellin ushtrinë dhe më pas lufta do të përshkallëzohet. Mendimi im është se Putini nuk do ta pranojë propozimin pa një analizë të thellë dhe kërkesat: Ukraina të çmilitarizohet, Zgjedhjet në Ukrainë, Ukraina nuk mund të jetë anëtare e NATO-s, Lugansk, Donetsk, Zaporizhia dhe Kherson që janë pjesë e Kushtetutës së Federatës Ruse.

Pse Ukraina nuk ka mbajtur zgjedhje që nga fillimi i luftës?

Zgjedhjet e ardhshme në Ukrainë për deputetët e Verkhovna Rada (parlamenti ukrainas) fillimisht ishin planifikuar të mbaheshin më 29 tetor 2023 dhe fushata ishte menduar të fillonte 60 ditë para kësaj. Zgjedhjet presidenciale, në rrethana normale, do të ishin mbajtur në fund të marsit 2024. Këto zgjedhje të planifikuara rregullisht u ndërprenë nga ligji ushtarak i shpallur në vitin 2022, në fillim të pushtimit rus në shkallë të plotë. Sipas kushtetutës së Ukrainës, nuk është e ligjshme mbajtja e zgjedhjeve kombëtare gjatë një periudhe të gjendjes ushtarake, thekson Foreign Policy në analizën e saj të vitit 2023.

Neni 83 i Kushtetutës së Ukrainës thotë se nëse mandati i Verkhovna Rada skadon gjatë gjendjes së luftës, ai do të zgjatet automatikisht derisa të mblidhet një Rada e re pas përfundimit të ligjit ushtarak. Neni 19 i ligjit ushtarak të Ukrainës ndalon në mënyrë specifike mbajtjen e zgjedhjeve kombëtare.

Megjithatë edhe përtej çështjeve ligjore, ekzistojnë pengesa praktike që thjesht do të ishin të pamundura për t’u kapërcyer. Fakti më i thjeshtë është se Ukraina po bën një luftë në të cilën i gjithë vendi është objektiv i sulmeve ruse në çdo moment. Paralajmërimet për sulm ajror në të gjithë vendin janë shumë të zakonshme dhe mund të zgjasin nga 20 minuta deri në disa orë.

Shkelje sigurie, zhvendosje masive

Siç shkruan Foreign Policy, Ukraina ka një sistem procedurash të forta për të garantuar integritetin e procesit të votimit. Të gjitha kutitë e votimit duhet të jenë të dukshme për vëzhguesit dhe anëtarët e komisionit zgjedhor gjatë gjithë kohës për të parandaluar mbushjen e fletëvotimeve ose mashtrime të tjera. Në mënyrë të ngjashme, numërimi i votave duhet të bëhet para të gjithë vëzhguesve dhe anëtarëve të komisionit. Prandaj, mbikëqyrja e vazhdueshme e fletëve të votimit, listave të votuesve dhe dokumenteve të tjera të rëndësishme nuk mund të mbahet derisa të gjithë pjesëmarrësit në procesin zgjedhor vrapojnë drejt strehimoreve me bomba.

Ukraina nuk mund të sigurojë qasje të drejtë në qendrën e votimit kur akti i votimit mbart nivele të ndryshme rreziku në të gjithë vendin. Zonat më të goditura mund të mos jenë në gjendje të mbajnë zgjedhje direkt pas përfundimit të ligjit ushtarak për shkak të çështjeve të sigurisë (përfshirë përhapjen e minave tokësore), qasja (siç është shkatërrimi i qendrave të votimit) dhe ndërprerjeve në burimet kryesore zgjedhore (si listat e vjetëruara të votuesve dhe një numër i madh i personave të zhvendosur).

Edhe nëse qeveria ukrainase do të injoronte rreziqet e sigurisë, do të ishte e pamundur të krijonte një mandat të mjaftueshëm demokratik në kushte të tilla për shkak të zhvendosjes masive të ukrainasve në të gjithë vendin, kontinentin dhe botën. Sipas Komisionerit të Lartë të Kombeve të Bashkuara për Refugjatët, rreth 4 milionë prej tyre janë zhvendosur në zona të tjera të Ukrainës (si persona të zhvendosur brenda vendit), ndërsa pothuajse 7 milionë kanë ikur jashtë vendit si refugjatë. Kjo është zhvendosja më e madhe e njerëzve që nga Lufta e Dytë Botërore. Regjistri Shtetëror Zgjedhor i Ukrainës nuk është përditësuar që nga fillimi i pushtimit të plotë të Rusisë.

Njerëzit në territoret e pushtuara nuk mund të votojnë

Sipas Ministrisë së Riintegrimit të Ukrainës, që nga qershori 2024, 4.5 milionë ukrainas të rritur mbetën në territoret e pushtuara nga Rusia. Asnjë prej tyre nuk do të mund të votojë, pasi autoritetet ukrainase nuk kanë qasje fizike në këto zona, duke e bërë të pamundur ngritjen e qendrave të votimit, transportin e fletëve të votimit, numërimin e votave ose mbikëqyrjen e procesit zgjedhor. Çdo përpjekje për të organizuar një votim atje do të nënkuptonte ose mungesë pjesëmarrjeje të mirëfilltë ose manipulim nga pushtuesit rusë, shkruan Ukrainer.net.

Përveç çështjeve teknike, ekziston edhe një kërcënim i drejtpërdrejtë për sigurinë e votuesve. Autoritetet pushtuese ruse kontrollojnë rreptësisht popullsinë, duke përdorur represion dhe persekutim ndaj kujtdo që konsiderohet jobesnik. Njerëzit mund të frikësohen, rrëmbehen, arrestohen dhe madje deportohen për çdo shenjë mbështetjeje për Ukrainën. Në rrezik do të ishin edhe anëtarët e komisionit zgjedhor, pasi pushtuesit mund t’i detyronin të bashkëpunonin apo edhe t’i eliminonin fizikisht.

Përveç kësaj, territoret e pushtuara vuajnë nga izolimi ekstrem i informacionit. Partitë politike të Ukrainës, mediat dhe grupet e shoqërisë civile nuk mund të veprojnë lirshëm, duke privuar banorët nga qasja ndaj informacionit të saktë rreth zgjedhjeve dhe kandidatëve. Në vend të kësaj, ata i nënshtrohen propagandës së pamëshirshme ruse që shtrembëron realitetin dhe ushtron presion psikologjik.

Në fund të fundit, Rusia mund të përdorë zgjedhjet për të konsoliduar kontrollin e saj. Lejimi i banorëve të territoreve të pushtuara për të votuar mbart rrezikun që votat e tyre të falsifikohen ose që autoritetet okupuese të krijojnë “rezultatet” e tyre të falsifikuara për qëllime propagandistike. Prandaj, zgjedhje të ndershme mund të mbahen vetëm pas de-okupimit të plotë dhe rivendosjes së kontrollit të Ukrainës mbi territoret, përfundon Ukrainer.net. 

Personeli ushtarak nuk mund të votojë apo të kandidojë për poste

Ushtria ukrainase përbëhet nga 880 mijë ushtarë, shumë prej të cilëve janë vazhdimisht në zona luftimi, ku nuk kanë mundësi të fokusohen në procesin zgjedhor, e aq më pak të ushtrojnë të drejtën e tyre për të kandiduar. Edhe nëse komisionet zgjedhore përpiqen të organizojnë votimin në terren, kjo do të krijojë rreziqe shtesë për sigurinë, pasi këto qendra votimi do të bëhen objektiva për sulmet ruse. Për më tepër, pjesa më e madhe e ushtrisë lëviz çdo ditë, apo edhe disa herë në ditë. Kjo do të thotë se edhe nëse do të mbaheshin zgjedhje në disa njësi ushtarake, një numër i konsiderueshëm i ushtarëve do të përjashtoheshin sërish nga procesi.

Duke pasur parasysh realitetet e jetës dhe të luftës në vijën e parë, garantimi i fshehtësisë së votës është jashtëzakonisht i vështirë, gjë që mund të dëmtojë integritetin e procesit.

Mungesa e kushteve demokratike

Që zgjedhjet të zhvillohen siç duhet, duhet të krijohen kushte demokratike, duke përfshirë aktivitetin e lirë të medias, partive politike dhe organizatave të shoqërisë civile, si dhe konsensus parlamentar për rregullat zgjedhore. Kjo kërkon kohë shtesë për të kaluar nga gjendja ushtarake në një periudhë zgjedhore.

Zgjedhjet nuk janë vetëm për shprehjen e vullnetit politik – ato përfshijnë përgatitje dhe organizim. Po aq të rëndësishme janë detyrat që janë thelbësore në një mjedis pas lufte: komisionet zgjedhore, kapacitetet e sigurta të votimit, sistemet informative të qëndrueshme ndaj sulmeve kibernetike dhe garantimi i transparencës dhe sigurisë, thekson “Kyiv Independent” në analizën e saj.

Sfida më e madhe për demokracinë elektorale në Ukrainë është ndërhyrja nga Rusia, e cila do të përdorë të gjitha mjetet e mundshme: nga sulmet kibernetike te ryshfeti i drejtpërdrejtë i votuesve, përhapja e dezinformatave deri te përçarja e shoqërisë dhe diskreditimi i kandidatëve që autoritetet ruse i konsiderojnë të papranueshme. Ukraina – si qeveria ashtu edhe shoqëria – duhet të përgatiten për një ndërhyrje të tillë për të mbrojtur sovranitetin, demokracinë dhe lirinë e saj, të cilat mbrohen në fushën e betejës. Kjo përgatitje kërkon kohë të mjaftueshme, rishikim të pavarur të rrezikut dhe një mekanizëm të forcuar për të kundërshtuar ndërhyrjen e paligjshme në zgjedhje.

Ukraina nuk do të ishte demokracia e parë që do të braktiste votimin gjatë luftës për jetën e saj. Mbretëria e Bashkuar shtyu zgjedhjet e saj parlamentare ndërsa luftoi për mbijetesën e saj kundër Gjermanisë naziste, ndërsa Kanadaja – pavarësisht se nuk pa veprime të kohës së luftës në tokën e saj – i shtyu zgjedhjet parlamentare gjatë të dy luftërave botërore.

Nga ana tjetër, vlen të theksohet se lufta (pjesëmarrja në të) nuk është garanci për fitoren elektorale. Zgjedhjet e para të pasluftës në Britaninë e Madhe u humbën nga konservatorët e Winston Churchillit, pavarësisht nga popullariteti i tij i lartë.