Ngjarjet kritike të pritura që ka të ngjarë të nxisin narrativat e dezinformimit në tetor 2025, të identifikuara gjatë shtatorit
Dezinformimi përbën një sfidë të vazhdueshme në Ballkanin Perëndimor, pasi fushatat e dëmshme shpesh synojnë ngjarje kyçe me qëllim thellimin e përçarjeve, minimin e besimit në institucionet demokratike dhe lëkundjen e mbështetjes për integrimin euroatlantik.
Fondacioni Metamorfozis, si pjesë e projektit të Qendrës Kundër Dezinformimit të Ballkanit Perëndimor, prezanton botimin e dhjetë mujor të Disinfo Radar: Monitor and Warn 10.0, i cili është pjesë e sistemit të të dhënave dhe paralajmërimit të hershëm për kërcënimet e dezinformimit, bazuar në njohuritë nga partnerët e projektit nga gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor. Disinfo Radar ofron paralajmërim në kohë për ngjarjet kritike të pritura që mund të nxisin narrativat e dezinformimit, bazuar në analizën e vlerësimit të rrezikut të nxjerrë nga monitorimi i vazhdueshëm i medias dhe përvoja e mëparshme me fushatat e përsëritura të dezinformimit.
Në botimin e fundit të buletinit mujor “DISINFO RADAR: Watch and Warn, Nr. 10 (i përgatitur në shtator 2025)”, ne nxjerrim në pah disa nga ngjarjet kryesore të pritura që ka të ngjarë të përdoren për të përhapur dezinformimin në Ballkanin Perëndimor.
Ballkani Perëndimor: Lëvizja e Rusisë në Këshillin e Sigurimit të OKB-së për Bosnjën dhe Hercegovinën pritet të nxisë narrativa anti-perëndimore që do të ndikojnë në stabilitetin në të gjithë Ballkanin Perëndimor
Seanca e Këshillit të Sigurimit të OKB-së për Bosnjën dhe Hercegovinën më 21 tetor, e thirrur nga Rusia, pritet të formësojë narrativat jo vetëm në Bosnjën dhe Hercegovinën, por edhe më gjerësisht në të gjithë rajonin e Ballkanit Perëndimor. Aktorët anti-perëndimorë ka të ngjarë të amplifikojnë dezinformimin që i portretizon institucionet shtetërore si “pushtues” dhe NATO-n dhe BE-në si kërcënime për sovranitetin.
Kjo retorikë është veçanërisht e ndjeshme në një rajon ku tre vende janë anëtare të NATO-s dhe të gjashtë janë zyrtarisht në rrugën e anëtarësimit në BE. Narrativa të tilla rrezikojnë të minojnë besimin në integrimin euro-atlantik dhe të dobësojnë mbështetjen publike për reformat demokratike. Efekti i përhapjes mund të jetë veçanërisht i theksuar në Malin e Zi dhe Maqedoninë e Veriut, ku mesazhet anti-perëndimore tashmë shfrytëzojnë përçarjet e brendshme dhe skepticizmin e përhapur ndaj BE-së.
Amplifikimi rajonal i narrativave anti-perëndimore dhe retorikës secesioniste mund të polarizojë më tej shoqëritë në rajon, të nxisë tensionet ndëretnike dhe të ofrojë një justifikim për elitat vendase për t’i përdorur ato për të zhvendosë vëmendjen nga dështimet e qeverisjes. Prandaj, ky moment pritet të përdoret jo vetëm për të destabilizuar Bosnjën dhe Hercegovinën, por edhe për të minuar besueshmërinë e procesit të zgjerimit të BE-së, për të thelluar cinizmin politik dhe për ta portretizuar NATO-n si një agresor dhe jo si një ofrues sigurie. Parashikimi i këtyre narrativave dhe kundërshtimi i tyre në mënyrë paraprake është thelbësor për mbrojtjen e stabilitetit, besimit në institucione dhe trajektores euroatlantike të rajonit.
SHQIPËRIA: Mungesa e transparencës dhe dezinformatat rreth “AI ministres” gërryejnë besimin e publikut në institucione dhe reformat e BE-së
Mjedisi i informacionit në Shqipëri është tronditur nga vendimi kontrovers i qeverisë së re për të emëruar një “ministër të gjeneruar nga IA” – i pari në botë – si pjesë e një politike antikorrupsion në prokurimin publik. Megjithëse promovohet si një masë revolucionare, mungesa e transparencës rreth mënyrës se si do të funksionojë sistemi në praktikë ka krijuar boshllëqe në ajër që po mbushen shpejt me dezinformata. Prokurimi publik është një fushë kyçe në negociatat e pranimit në BE (Kapitulli 5 i acquis communautaire). Komisioni Evropian e ka bërë tashmë të qartë se mjetet e IA-së mund të mbështesin procesin e prokurimit publik, por nuk mund të zëvendësojnë përgjegjësinë dhe mbikëqyrjen njerëzore. Spekulimet rreth menaxhimit të automatizuar dhe mungesa e llogaridhënies po e gërryejnë më tej besimin e publikut në reformat e nxitura nga BE.
Si qeveria ashtu edhe opozita pritet të ndikojnë në opinionin publik përmes fushatave kundërshtuese të dezinformimit për të siguruar avantazh politik. Zërat pro-qeveritarë e paraqesin sistemin e IA-së si rezistent ndaj korrupsionit dhe një garanci për prokurim të drejtë publik, ndërsa opozita e portretizon atë si një skandal të projektuar për të mbuluar korrupsionin dhe për të shmangur llogaridhënien. Mediat e lidhura me partitë i përforcojnë këto narrativa të polarizuara, duke i lënë qytetarët të bllokuar në një mjegull pretendimesh kontradiktore dhe të paverifikuara. Ky mjedis konfuzioni jo vetëm që rrezikon delegjitimizimin e strukturës institucionale, por edhe minon besimin e publikut në reformat e prokurimit publik dhe, kështu, në procesin më të gjerë të pranimit në BE.
BOSNJA DHE HERCEGOVINA: Njoftimet për referendumin e Republikës Srpska dhe fushatat e dezinformimit kërcënojnë rrugën euroatlantike të vendit
E gjithë vëmendja në BH është përqendruar te 25 tetori, kur Republika Srpska njoftoi një referendum për të mbajtur në pushtet Presidentin e rrëzuar Milorad Dodik. Tensionit i shtohet edhe fakti se Rusia do të thërrasë një seancë të Këshillit të Sigurimit (KS) të OKB-së mbi BH-së më 31 tetor, gjatë presidencës së saj të rradhës. Në shtator, Dodik bëri një vizitë zyrtare në Rusi, gjatë së cilës zyrtarë të lartë shtetërorë rusë dhe ambasada e tyre në BH shprehën mbështetje për pretendimet e tij, duke e dënuar atë dhe duke kërcënuar Perëndimin. Koha e këtyre ngjarjeve është shumë simbolike dhe krijon terren pjellor për fushata dezinformimi. Narrativat që i portretizojnë boshnjakët si aleatë të “pushtuesve perëndimorë” dhe serbët si mbrojtës të sovranitetit ka të ngjarë të intensifikojnë polarizimin, të gërryejnë besimin në institucionet demokratike dhe të minojnë partneritetet ndërkombëtare. Qëllimi kryesor i narrativave të tilla është të delegjitimojnë rrugën evropiane të BH-së dhe të thellojnë përçarjet nacionaliste.
Narativat përçarëse, të tilla si pretendimet se serbëve po u mohohen të drejtat themelore ose se BE-ja dhe NATO-ja po abuzojnë me kontrollin territorial, pritet të dominojnë diskursin publik dhe të thellojnë më tej përçarjet etnike. Mediat anti-perëndimore ka të ngjarë t’i portretizojnë ngjarjet e ardhshme si dëshmi të destabilizimit perëndimor, ndërsa legjitimojnë retorikën separatiste si një përgjigje të justifikuar ndaj ndërhyrjes së supozuar të huaj. Ky mjedis informacioni krijon kushtet për të penguar rinovimin e mandatit të EUFOR-it në nëntor dhe për të minuar besueshmërinë e institucioneve ndërkombëtare si BE-ja, Zyra e Përfaqësuesit të Lartë (OHR) dhe EUFOR Althea. Si rezultat, Bosnja rrezikon të ngecë reformat, të rrisë cenueshmërinë ndaj ndikimit të jashtëm dhe të thellojë paqëndrueshmërinë e brendshme.
KOSOVË: Vendimi i gjykatës për apelimin e Listës Serbe rrezikon të nxisë dezinformimin dhe të thellojë polarizimin në shoqëri
Skena politike e Kosovës është në një gjendje ndjeshmërie të shtuar për shkak të vendimit të pritur të Gjykatës Kushtetuese për apelimin e Listës Serbe për zgjedhjen e nënkryetarëve të Kuvendit. Debati publik është i mbushur me përballje të hapura midis udhëheqjes shtetërore dhe gjyqësorit, me akuza të ndërsjella për abuzim pushteti, obstruksionizëm dhe paragjykim politik. Ndërsa afrohet afati i 30 shtatorit, fushatat e dezinformimit që synojnë delegjitimimin e pavarësisë së Gjykatës pritet të intensifikohen. Këto narrativa rrezikojnë të gërryejnë besimin e publikut në gjyqësor dhe ta portretizojnë Kosovën si të paaftë për të ruajtur rendin kushtetues.
Nëse Gjykata e refuzon apelimin e Listës Serbe, narrativat manipuluese pritet ta portretizojnë vendimin si provë të përjashtimit sistematik të serbëve të Kosovës, duke përforcuar pretendimet se Prishtina nuk mund të konsiderohet një mbrojtëse e besueshme e të drejtave të pakicave. Paralelisht, narrativat që nxjerrin në pah mosfunksionimin institucional, duke sugjeruar se Qeveria dhe Parlamenti i Kosovës nuk janë në gjendje të menaxhojnë as procedurat rutinë, ka të ngjarë të përforcojnë perceptimet e kaosit politik. Efekti kumulativ i këtyre fushatave do të ishte delegjitimizimi i institucioneve të Kosovës dhe rritja e cenueshmërisë së vendit ndaj ndikimeve të jashtme në një moment kritik në trajektoren e saj euroatlantike.
MALI I ZI: Dezinformim i pritshëm që synon vonesat në integrimin në BE
Diskursi publik në Mal të Zi pritet të përmbytet me fushata të intensifikuara dezinformimi që synojnë procesin e pranimit në BE, veçanërisht duke shfrytëzuar mosmarrëveshjet politike si bllokada nga Kroacia për ta portretizuar BE-në si të anshme. Narrativat ka të ngjarë të nxjerrin në pah se çdo vonesë është e qëllimshme me qëllim dobësimin e Malit të Zi, e nxitur nga reagimet nacionaliste, të cilat gërryejnë besimin e qytetarëve në institucionet demokratike. Fundi i sezonit turistik dhe sfidat e ardhshme ekonomike pritet të përdoren për të përforcuar narrativat e dështimit të integrimit në BE, të ndjekura nga debatet mjedisore rreth investimeve të huaja bregdetare.
Roli i Malit të Zi në sigurinë rajonale është ende një objektiv për aktorët armiqësorë që synojnë të përhapin ndjenja anti-perëndimore. Narrativat që sugjerojnë se anëtarësimi në NATO minon sovranitetin kombëtar ose destabilizon situatën në Ballkan pritet të përhapen, duke nxitur polarizimin politik dhe duke thelluar mosbesimin si në institucionet vendase ashtu edhe në ato ndërkombëtare. Këto fushata synojnë jo vetëm të dobësojnë mbështetjen për orientimin euroatlantik të Malit të Zi, por edhe të ndikojnë në Ballkanin Perëndimor më të gjerë, ku tre vende janë tashmë anëtare të NATO-s.
MAQEDONIA E VERIUT: Zgjedhjet lokale krijojnë zjarre dezinformimi lokal
Një muaj para zgjedhjeve lokale, diskursi publik në Maqedoninë e Veriut, siç pritej, dominohet nga incidentet ndëretnike dhe narrativat kontradiktore që i rrethojnë ato. Në të njëjtën kohë, katër zjarre të mëdha në deponi shpërthyen në rajonin e Shkupit, duke përfshirë Vardarishten, Drislën, deponinë e Shuto Orizarit dhe depon e mbeturinave elektronike në Trubarevë. Këto incidente shkaktuan ndotje serioze dhe u politizuan shpejt, me akuza kundër opozitës dhe kundërakuza kundër autoriteteve për një dështim sistemik për të mbrojtur qytetarët.
Komunikimi i paqartë nga shërbimet zyrtare ka nxitur konfuzion dhe frikë midis qytetarëve, duke nxitur teoritë e konspiracionit dhe duke rritur tensionet etnike, pasi disa zyrtarë qeveritarë fajësojnë publikisht komunitetet etnike si romët për aktivitete kriminale. I kombinuar me ndotjen e vazhdueshme nga zjarret në deponi, kjo pasiguri rrezikon të thellojë mosbesimin e publikut ndaj institucioneve. Për momentin, pamja mbetet e paqartë. Ekspertët thonë se ndërsa mundësia e një sulmi hibrid nuk mund të përjashtohet, pretendime të tilla kërkojnë vlerësim të kujdesshëm. Zjarrvënia dhe sabotimi janë taktika të njohura në operacionet hibride, por çdo përfundim duhet të bazohet në prova të verifikuara, dhe agjencitë qeveritare duhet të ndajnë informacione shtesë që mund të hedhin dritë mbi origjinën dhe qëllimet pas zjarreve.
Konfuzioni u thellua pasi kryeministri tha se zjarret ishin rezultat i një “sulmi hibrid”, një pretendim që u mohua fillimisht publikisht nga ministri i brendshëm, i cili më vonë e tërhoqi deklaratën e tij. Mesazhet kontradiktore kanë krijuar një klimë pasigurie dhe dezinformimi, duke i lënë qytetarët të bllokuar në një “perde tymi” ndërsa përballen me ndikimet reale shëndetësore të ndotjes. Ky episod minon më tej besimin e publikut në institucione dhe përforcon perceptimet e joefikasitetit të qeverisë.
Komunikimi i paqartë nga shërbimet zyrtare ka nxitur konfuzion dhe frikë midis qytetarëve, duke nxitur teori konspiracioni dhe duke rritur tensionet etnike, pasi disa zyrtarë qeveritarë fajësojnë publikisht komunitetet etnike si romët për aktivitete kriminale. I kombinuar me ndotjen e vazhdueshme nga zjarret në deponi, kjo pasiguri rrezikon të thellojë mosbesimin e publikut ndaj institucioneve. Për momentin, pamja mbetet e paqartë. Ekspertët theksojnë se ndërsa mundësia e një sulmi hibrid nuk mund të përjashtohet, pretendime të tilla kërkojnë vlerësim të kujdesshëm. Zjarret dhe sabotimi janë taktika të njohura brenda operacioneve hibride, por çdo përfundim duhet të bazohet në prova të verifikuara, dhe agjencitë qeveritare duhet të ndajnë informacione shtesë që mund të hedhin dritë mbi origjinën dhe qëllimet pas zjarreve.
SERBI: Protestat përballen me fushata dezinformimi që i portretizojnë aktivistët si destabilizues të mbështetur nga të huajt
Ndërsa 5 tetori dhe 1 nëntori – dy data me rëndësi simbolike në Serbi – afrohen, po njoftohen protesta të reja masive. Mediat pro-qeveritare pritet të intensifikojnë fushatat dezinformuese që synojnë delegjitimizimin e mobilizimit qytetar. Simbolika e 5 tetorit dhe rënia e Slobodan Millosheviçit ka të ngjarë të shfrytëzohet në mesazhe që i portretizojnë protestat si të rrezikshme, ekstremiste ose të manipuluara nga aktorë të huaj. Protestat e 1 nëntorit, të cilat shënojnë përvjetorin e protestave studentore, pritet të jenë më të mëdhatë ndonjëherë. Përballë këtij momenti në rritje, qeveria mund të përdorë narrativa dezinformuese jo vetëm për të stigmatizuar protestat, por edhe për të justifikuar shtypjen dhe ndoshta për të thirrur zgjedhje të parakohshme si një mënyrë për të ulur presionin qytetar.
Dezinformimi pritet të vazhdojë të “kriminalizojë” aktivistët dhe t’i portretizojë studentët si “agjentë të huaj”, duke përforcuar pretendimet se protestat janë organizuar nga Perëndimi për të destabilizuar Serbinë. Tabloidët pro-qeveritarë dhe udhëheqësit politikë pranë qeverisë pritet të amplifikojnë teoritë e konspiracionit dhe narrativat anti-perëndimore brenda një jehone të kontrolluar. Duke mbjellë frikë dhe mosbesim, narrativa të tilla synojnë të dobësojnë aktivizmin qytetar, të dekurajojnë pjesëmarrjen në protesta dhe të ruajnë mekanizmat e kontrollit politik. Duke vepruar kështu, këto narrativa minojnë trajektoren e Serbisë drejt BE-së, duke i portretizuar vlerat evropiane si demokracia dhe llogaridhënia jo si aspirata të vërteta të brendshme, por si kërcënime të imponuara nga jashtë.
—
Disinfo Radar: Watch and Warn është një botim mujor i projektit të Qendrës Kundër Dezinformimit të Ballkanit Perëndimor, pjesë e sistemit të të dhënave dhe paralajmërimit të hershëm për kërcënimet e dezinformimit, bazuar në njohuritë e partnerëve të projektit nga gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor. Disinfo Radar ofron paralajmërime në kohë për ngjarjet kritike të pritura që mund të shkaktojnë narrativa dezinformimi, bazuar në analizën e vlerësimit të rrezikut nga monitorimi i vazhdueshëm i medias dhe përvoja e mëparshme me fushatat e përsëritura të dezinformimit.
Informacioni i ofruar nga Disinfo Radar paraqitet në një format konciz dhe të lehtë për t’u lexuar dhe shpërndahet përmes qendrës së përmbajtjes antidisinfo.net, një buletini elektronik, si dhe përmes rrjeteve sociale më të njohura në rajon.
Lexoni më shumë në numrin më të fundit (#10) të buletinit mujor “Disinfo Radar: Vëzhgoni dhe Paralajmëroni”.
Raskrinkavanje.me Raskrinkavanje
International and Security Affairs Centre – ISAC
