U ranim jutarnjim satima 8. jula 2024. godine dječija bolnica u Kijevu pogođena je u ruskom raketnom napadu. U gradovima širom Ukrajine u raketnim je napadima tog dana ubijeno 36 ljudi, a povrijeđeno oko 150. U samoj bolnici ubijene su dvije osobe. Rusija je negirala da je gađala bolnicu, tvrdeći da je oštećena dijelom ukrajinske obrambene rakete, dok iz Ukrajine tvrde da su u bolnici pronašli ostatke ruske krstareće rakete. Istrage koje su proveli istraživački novinari pokazale su da je raketa ipak bila ruska.

Ovaj napad bio je predmet intenzivnog medijskog izvještavanja širom svijeta, pa tako i u našem regionu. U izvještajima pojedinih medija iz Bosne i Hercegovine i okolnih zemalja nastavljen je trend koji traje već dvije i po godine – negiranje ruskih zločina u Ukrajini poređenjem sa zločinima iz rata u Bosni i Hercegovini, koji se također negiraju.

Četiri dana nakon što je Rusija otpočela svoju invaziju na Ukrajinu, 28. februara 2022. godine, regionalna ispostava ruskog državnog medija Sputnik objavila je članak pod naslovom “Zelenski u Kijevu koristi Alijinu strategiju”. U članku su povučene “paralele” između Kijeva i Sarajeva, uz tvrdnje da su ukrajinske vlasti, baš kao i vlasti u Sarajevu ‘90-ih godina, spremne da “žrtvuju sopstveno stanovništvo” te da su u oba grada posrijedi “specijalne NATO operacije”. Insinuira se da su masakri na sarajevskoj pijaci Markale bili inscenirani i da su Vojsci Republike Srpske podmetnuti ovi zločini.

Ovaj narativ prisutan je u medijskom prostoru svaki put kada je u Ukrajini počinjen neki zločin nad civilnim stanovništvom. Od Buče i Kramatorska, pa do nedavnog napada na dječiju bolnicu u Kijevu, proruski mediji iz regiona pronalaze sličnosti sa, kako tvrde, “lažiranim” zločinima iz rata u BiH. Masakri na sarajevskoj pijaci Markale, koji su među najpoznatijim epizodama opsade Sarajeva i rata u BiH, najčešće se negiraju na ovaj način.

Ukrajinske “Markale”! Zapad i Kijev podmeću Rusiji napad na dečju bolnicu?! Scenario već isproban protiv Srba u Sarajevu?! (Informer, 8.7.2024)

UKRAJINA REŽIRALA SVOJE MARKALE!? Rusija: Zapadna raketa NASAMS pogodila dečju bolnicu u Kijevu! (VIDEO) (Glas javnosti, 9.7.2024)

MARKALE? – Više od 30 ubijenih u napadu na stanicu u Kramatorsku – Rusi demantuju umešanost (Web tribune, 8.4.2022)

Buča i Kramatorsk, Račak i Markale: Zašto Rusi neće proći kao Srbi? /video/ (Sputnik, 16.4.2022.)

Iako se negiranje zločina na sarajevskoj pijaci intenziviralo od kada je Rusija započela invaziju na Ukrajinu, sintagma “ukrajinske Markale” koristila se za opis incidenata u Ukrajini još 2014. i 2015. godine (1, 2, 3).

Propagandna sinteza dva negatorska narativa

Raskrinkavanje je i ranije pisalo o manipulativnim tvrdnjama kojima se negiraju zločini počinjeni nad civilnim stanovništvom kako u Ukrajini, tako i u Bosni i Hercegovini ‘90-ih (1, 2, 3, 4).

Za vrijeme rata u Bosni i Hercegovini, koji je trajao od 1992. do 1995. godine, na pijaci Markale počinjena su dva masakra. Prvi je počinjen 5. februara 1994. godine, a drugi 28. augusta 1995. godine. U njima je ukupno ubijeno 111, a ranjeno 226 ljudi. Tri decenije kasnije, zvaničnici/e Republike Srpske, ali i mediji iz RS-a i regiona, poriču da je za ove događaje odgovorna Vojska Republike Srpske i iznose razne teorije zavjere prema kojima su masakre “inscenirale” zapadne zemlje i/ili tadašnje bošnjačko političko rukovodstvo.

Takve tvrdnje su, pak, činjenično neutemeljene. Za masakr 5. februara 1994. godine na Međunarodnom sudu za bivšu Jugoslaviju u Haagu na kazne doživotnog zatvora osuđeni su bivši predsjednik Republike Srpske Radovan Karadžić i komandant Sarajevsko-romanijskog korpusa (SRK) Stanislav Galić. U analizi Raskrinkavanja objavljenoj 19. januara 2018. godine navedeno je da je još 2003. na sudu utvrđeno odakle je došla granata koja je tada ispaljena na Markale.

Sud je u utvrđivanju činjenica razmotrio nalaze “lokalnog istražnog tima koji je na dan eksplozije izišao na pijacu u 13:20 sati” i čija je “istraga trajala približno nedjelju dana”: sudsko vijeće je razmotrilo “zasebne izvještaje stručnih članova, između ostalih, balističara Mirze Sabljice, Hamdije Čavčića i Berka Zečevića”. Sud je potom uzeo u razmatranje i izvještaje “vojnih posmatrača UN-a i članova tima 4. Francuskog bataljona UN-a”, te nalaze još jednog tima UN-a koji je nastavio “ranije istrage (UN)” te bio ograničen “na analizu kratera i tehničke aspekte eksplozije”.

U prvostepenoj presudi Galiću, izrečenoj 5. decembra 2003. godine, a koja je potvrđena odlukom Žalbenog vijeća u ovom predmetu 2006. godine, navodi se i da su istražitelji UN-a “razmotrili priče žrtava, predstavnika UN-a koji su na dan eksplozije bili u Sarajevu, te informacije o vojnoj opremi i položajima jedinica koje su dobili od ABiH i SRK-a”. Izvještaj koji je podnesen 15. februara 1994. utvrdio je da je “do eksplozije došlo 5. februara 1994, između 12:10 i 12:15 sati, na prepunoj pijaci u Sarajevu”, da je “eksploziju prouzrokovala konvencionalna, fabrički proizvedena, minobacačka granata od 120 mm” te je ustanovio pravac iz kojeg je doletjela minobacačka granata.

Sudsko vijeće razmotrilo je i nalaze vještaka odbrane kojim se odbacuju “zaključci Sabljičinog balističkog izvještaja, Zečevićevog balističkog izvještaja i Izvještaja UN-a da je naprava koja je na pijaci eksplodirala minobacačka granata od 120 mm”. Sudsko vijeće je potom razmotrilo izjave svjedoka koji su živjeli u blizini linije razdvajanja oko Sarajeva:

“Svjedok AF, stanovnik Sarajeva, posvjedočio je da se 5. februara 1994. oko 12:00-12:30 sati nalazio u bašti kuće svoje majke koja se nalazi približno 200 metara ispod Špicaste stijene, položaja SRK-a sjeveroistočno od Sarajeva, i da je čuo kad je ispaljen projektil iz teškog oruđa poput minobacača s područja Mrkovića, iza Špicaste stijene, a zatim i eksploziju u gradu. U vrijeme tog događaja, svjedokinja AK-1 bila je u svojoj kući na Sedreniku, koja se nalazi približno 500 metara južno od linija sukoba, i čula je pucnjavu iz pravca Mrkovića.”

Sudsko vijeće je nakon toga većinom utvrdilo da je “minobacačka granata od 120 mm koja je 5. februara 1994. ispaljena na pijacu Markale i koja je ubila više od 60, a ranila više od 140 ljudi van razumne sumnje namjerno ispaljena s teritorije pod kontrolom SRK-a“, odnosno Vojske Republike Srpske.

Sud je u presudi generalu Dragomiru Miloševiću ustanovio i da je granata koja je pogodila Markale u augustu 1995. godine također došla s položaja SRK-a, odnosno Vojske Republike Srpske.

Činjenice o masakrima na pijaci Markale utvrđene su u nekoliko sudskih procesa. Na sudu je, dakle, nedvosmisleno dokazano da su granate koje su pogodile pijacu i 1994. i 1995. godine ispaljene s položaja VRS-a. Uprkos dugogodišnjim pokušajima da se zaključci haškog tribunala u vezi s ovim događajima dovedu u pitanje, zvaničnici/e i mediji koji to pokušavaju nikada nisu prezentovali konkretne dokaze da VRS nije odgovoran za njih.

Navođenje masakara na Markalama kao primjera lažiranja ili “podvale” zločina s ciljem negiranja ruske odgovornosti za napade na ukrajinsko civilno stanovništvo posebno je maliciozno kada se uzme u obzir da postoje poprilično čvrsti dokazi da za stradanje ukrajinskih civila u određenim napadima, kao što je masakr u gradu Buča ili gađanja dječije bolnice u Kijevu, jesu odgovorne ruske snage.

U analizi Raskrinkavanja objavljenoj 13. jula 2024. godine, u kojoj smo pisali o ruskoj podršci negiranju genocida u Srebrenici, objašnjena je uzajamna korist ove sinteze negatorskih narativa o zločinima u BiH i u Ukrajini.

Riječ je, dakle, o obostrano korisnom simbiotskom odnosu dva srodna narativa i politika koje bi jedna bez druge teško pronašle podršku izvan svojih nacionalnih okvira. Bez Rusije, paradigma velikosrpskog nacionalizma – koja je zločine osmišljavala i opravdavala, a zatim i negirala – ne bi imala pokrovitelja ni u jednoj geopolitički iole značajnoj državi. S druge strane, bez uzvratne podrške, Rusija na evropskom kontinentu gotovo da ne bi imala nikakvu podršku za sopstveno flagrantno kršenje međunarodnog prava invazijom na Ukrajinu.

Zločini u Ukrajini koji se sad negiraju još uvijek nisu sudski procesuirani iako za neke već postoje jasni dokazi da su ih počinile ruske snage. Ipak, to nije slučaj kada je riječ o masakrima na Markalama. Činjenice o njima utvrđene su na sudu.

Shodno tome, tvrdnje i insinuacije da su maskari na Markalama inscenirani ili podmetnuti VRS-u ocjenjujemo kao prenošenje lažnih vijesti i teoriju zavjere, s obzirom na to da s ove vremenske distance nije moguće odrediti izvor takvih tvrdnji.

Nerma Šehović

(Raskrinkavanje.ba)